Kürt kültürü ve tarihi içerisinde önemli bir yere sahip olan dengbêjlik, erkek egemen bir toplumda baskılanan kadınların isyanını dile getirmeye yarayan çok önemli bir araç olmuştur uzun yıllar boyunca. Yaşamanı yitiren dengbêj kadınların bıraktığı mirasa sahip çıkarak bu geleneği sürdüren Havin, “Kilamları asıl kadınların söylemesi gerekiyor çünkü bütün yük kadınların omuzlarında. Dengbêjlik sayesinde isyanımızı, direnişimizi, yaşamımızı haykırıyoruz” dedi.
Haber- Fatoş Sarıkaya
Kürt sözlü edebiyatında kilam ve stran (şarkı) söyleyen sanatçılara verilen ad olan dengbêj, kürtçede ‘deng’ ses, ‘bêj’ ise söyleyen anlamına gelir. Dengbêjler, kilamlarını ezgisiz konuşarak ya da “makam” ile ezgili ritmik söyleyen gezgin sanatçılardır. Erbane (tef), bılur (kaval) gibi çalgılarla söyleseler de, dengbêjlerin çoğu herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ediyorlar.
Yıllar boyu bireyin ya da toplumun hafızasında yer eden acıyı, sevinci, özlemi, öfkeyi, methiyeyi, coşkuyu, hasreti, savaş hâlini, çatışmayı, sürgünlüğü, yalnızlığı kısacası insana özgü tüm duygulanımları belleğine katarak kendi sesiyle bir eden dengbêjler, köy köy dolaşarak köy halkının büyük bir bölümünün katıldığı divanlara katılırlardı. Bu sebeple feodal toplum yapısının tüm ağırlığını hissettirdiği eski dönemlerde kadınlar mirlerin divanında veya gezgin olarak dengbêjlik yapamıyordu. Yapmak isteyen kadınlar ise birçok sorun ve zorluklarla karşı karşıya kalıyordu. Ancak Meryem Xan ve Eyşe Şan gibi kadın sanatçılar bu algıyı yıkarak, dengbêjlik yapmak isteyen binlerce kadının önünün açılmasına ön ayak oldu.
Ayşe Şan’ın izinden…
Meryem Xan ve Eyşe Şan gibi sanatçıların açtığı yolda ilerleyen ve yaşamanı yitiren dengbej kadınların bıraktığı mirasa sahip çıkarak bu geleneği sürdüren bir isim de Mersin’de dengbêjlik yapan Havin… Erkek sesinin yükseldiği bu alanda bir kadın olarak kendisini kabul ettirmesinin kolay olmadığını, aile içerisinde başta bunun yapılmasına izin verilmediği belirten Havin, “Bu isteğimden bahsettiğimde ‘erkekler içerisinde kilam söylemek ayıp’ denilerek engel olmaya çalıştılar. Ancak kavgasız, dövüşsüz oturup, konuştuk. Tatlı bir dille konuştuktan sonra ailem de kabullendi ve dengbêjlik yapmaya başladım. 4-5 yıldır da bunu yapmayı sürdürüyorum.” dedi.
Sesini tıpkı Ayşe Şan gibi bir çığlığa, bir isyana dönüştürmek isteyen Havin, Ayşe Şan gibi Kürt kültürüne ve tarihine önemli nakışlar işlemiş birini dinlemenin kendisine güç kattığını söylüyor. Havin, “Ayşe Şan gibi başarılı bir sanatçı olarak Kürt değerlerine hizmet etmek istiyorum” diyerek kendisine rol model olarak seçtiği Ayşe Şan’a olan hayranlığını anlatıyor.
“Dengbêjlik direnişin sembolüdür”
Kilamlar Kürt erkeklerine nazaran kadınlar için daha fazlasını ifade ediyor. Çünkü erkek egemen toplumsal yapı sonucu kadınların maruz kaldığı baskılar zaman içerisinde kilamlarla isyanın sesine dönüşmüş. Dengbêjliğin sadece ses olmadığını aynı zaman da kadının direnişi olduğunu aktaran Havin, “Kilamları asıl kadınların söylemesi gerekiyor çünkü bütün yükler kadınların omuzlarında. Kadınlar bir zamanlar çok ezilirdi. Buna karşı geliştirilen isyanlarını kilamlarla dile getiriyorlardı. Kadınlar bugün bir hak elde etmiş ise bu isyan sayesindedir. Bu sebeple dengbêjlik kadınlar için önemlidir. Direnişin bir sembolüdür.” ifadelerini kullandı.
Dengbêj olmak isteyen kadınlara seslenen Havin, son olarak şunları söyledi: “Kadın, yaşam, özgürlük sloganı boşuna dile getirilmemiş. Özgürlük hakikaten de kadınların ellerinde. Yine aynı şekilde erkeklerin özgürlüğü de kadınların ellerinde. Kadın olmadan erkeğin varlığı da söz konusu olamaz. Bu sebeple kadınların öne çıkmasını, bu sanatı icra etmelerini istiyorum. Eminim ki sesi benden de güzel olan binlerce kadın vardır. Dengbêjlik ayıp bir şey değil. Tam tersi yaşatılması gereken çok önemli bir gelenek. Dilimizi, tarihimizi, duygularımızı, acılarımızı, sevinçlerimizi kısacası hafızamızı yaşatmak için elimizden geleni yapmalı, Dengbêjliğe sahip çıkmalıyız.”
